Ներածություն
Հայաստանի Լոռու մարզը երկրի զբոսաշրջային ամենագրավիչ ուղղություններից է և աչքի է ընկնում իր գեղատեսիլ բնությամբ և հարուստ պատմամշակութային ժառանգությամբ։ Մարզում 3000-ից ավելի հուշարձան կա, որոնցից ամենախոշորն ու նշանավորը Սանահինի եւ Հաղպատի վանական համալիրներն են՝ ընդգրկված ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի մշակութային ժառանգության ցանկում։
Ի տարբերություն մյուս մարզերի՝ Լոռիիում քաղաքային համայնքները շատ են՝ 6 խոշոր քաղաք՝ Վանաձոր, Ալավերդի, Սպիտակ, Ստեփանավան, Տաշիր, Թումանյան, ինչպես նաև 2 փոքր քաղաք՝ Ախթալա և Շամլուղ։
Լոռու մարզի զարգացման 2017-2025թթ-ի պետական ռազմավարությունը նպատակաուղղված է մարզում ստեղծելու բազմաճյուղ զարգացած արդյունաբերություն, արդիականացված գյուղատնտեսություն, ՏՏ ոլորտ և զարգացած զբոսաշրջություն։ Այս ռազմավարության ժամկետը լրանում է մեկ տարի հետո, սակայն նախանշված բոլոր ուղղություններով կատարված աշխատանքները դեռևս անբավարար են։
Գերակա խնդիր 1։
Մարզի բնակչության թիվը պակասել է բնական աճի և արտագաղթի հետևանքով: Հատկապես բարձր լեռնային տարածքներում գտնվող մի շարք գյուղեր դատարկվում են: Մարզում կան համայնքներ, որոնց բնակչության թիվը չի գերազանցում 100-ը կամ դրանից փոքր-ինչ ավելի է: Հատկապես հեռանում են երիտասարդ ընտանիքները, որոնց համար գյուղերում չկան աշխատատեղեր, ենթակառուցվածքներ, անգամ դպրոցներ ու մանկապարտեզներ:
Նման գյուղերից է Ստեփանավանի տարածաշրջանի Հովնանաձոր համայնքը, որտեղ ընդամենը 100 մարդ է ապրում: Գյուղում 30 տարի է` չկա դպրոց, մանկապարտեզ, ու հիմնականում հենց այս պատճառով գյուղում միայն ծերերն են մնացել: Երեխաներն ստիպված են հաճախել հարեւան գյուղերի ու քաղաքների կրթօջախները, սակայն համայնքային տրանսպորտ էլ չկա:
Լոռու մարզի Քարաբերդ գյուղը, թեև ընդամենը 15-20 կիլոմետր է հեռու մարզկենտրոն Վանաձորից, նույնպես չունի բավարար կենսապայմաններ։ Քարաբերդը Լոռու մարզի ամենաաղքատ գյուղերից է, բնակչության 80 տոկոսից ավելին ծերեր են։
Ռազմավարական նպատակ 1։
- Զարգացնել Լոռու մարզի փոքր գյուղական համայնքներն ու ավելացնել դրանց բնակչությունը։
Ինչպես։
- Ստեղծել ֆինանսական աջակման ծրագրեր այն մարդկանց համար, ովքեր կցանկանան ապրել այս գյուղերում, ապահովել համապատասխան պայմաններ և ենթակառուցվածքներ ( տուն, ճանապարհ, դպրոց, հիվանդանոց և այլն):
- Արտոնյալ պայմաններ տրամադրել այն գործարարներին, որոնք բիզնես կսկսեն կամ կտեղափոխեն իրենց բիզնեսները քիչ բնակչություն ունեցող գյուղեր։
- Իրականացնել ժամանցային, մշակութային ծրագրեր, որոնք կաշխուժացնեն այս գյուղերի կյանքը։
Գերակա խնդիր 2:
Լոռու միջհամայքային տրանսպորտային համակարգը գտնվում է սարսափելի վիճակում, իսկ շատ տեղերում ուղղակի բացակայում է։ Սա մեծ խոչընդոտ է մարզի տնտեսական զարգացման համար, մարդիկ չեն կարողանում գյուղից քաղաք կամ մարզկենտրոն հասնել։ Մարզում առկա տրանսպորտային միջոցների քանակը բավարար չէ։ Լանդշաֆտի առանձնահատկություններով պայմանավորված մարզի մի շարք համայնքներում առկա են քարաթափումներ և սողանքավտանգ տարածքներ ավտոճանապարհների եւ երկաթգծի հատվածներում։
Ռազմավարական նպատակ 2։
- Ստեղծել կանոնավոր, ժամանակակից և ճկուն տրանսպորտային համակարգ,որը ոչ միայն կկապի մարզի քաղաքները,այլև գյուղերը և կնպաստի մարզի համայնքների զարգացմանը։
Ինչպես։
- Մշակել մարզի միջհամայնքային տրանսպորտային համակարգի զարգացման ծրագիր, մշակել ուղևորափոխադրումների ճկուն երթուղիներ, կազմել նախահաշիվ։
- Սուբվենցիոն ծրագրերի միջոցով՝ համալրել մարզի տրամսպորտային պարկն անհրաժեշտ քանակությամբ նոր հարմարավետ ավտոբուսներով։
- Կապիտալ վերանորոգել ոչ միայն միջպետական, այլ նաև միջհամայնքային ճանապարհները և տարվա ընթացքում, հատկապես ձմռանը, կանոնավոր և բարեխղճորեն սպասարկել այդ ճանապարհները։
- Լուծել ներհամայնքային ճանապարհների լուսավորության հարցը։
Գերակա խնդիր 3:
Լոռու մարզն անցյալում համարվում էր արդյունաբերական ձեռնակրություններով հարուստ մարզ, սակայն հիմա շատ գործարաններ փակվել են բնապահպանական խնդիրենրի պատճառով։ Շատերը, հատկապես քաղաքներում, զրկվել են գործից։
Ներկայացված գծապատկերից երևում է, որ ի տարբերություն Շիրակի, Տավուշի և Գեղարքունիքի մարզերի՝ Լոռու մարզում գործազրկության ամենամեծ ցուցանիշը հենց քաղաքներում է։
Ռազմավարական նպատակ 3:
- Նվազեցնել գործազրկության մակարդակը մարզում՝ վերականգնելով ինչպես ավանդական աշխատատեղերը, այնպես էլ ստեղծելով այլընտրանքային զբաղվածություն։
Ինչպես․
- Ներդնել ժամանակակից տեխնոլոգիաներ մարզի արդյունաբերական ձեռնակությունների ավելի ապահով, անվնաս և արդյունավետ շահագործման համար՝ առանց մարդկանց և շրջակա միջավայրի համար բնապահպանական ռիսկեր ստեղծելու։ Օրինակ՝ ,գնել բարձրորակ սարքավորումներ, ֆիլտրեր և այլն։
- Պետական և համայնքային աջակցության ծրագրերով խրախուսել մարզում հանքարդյունաբերության փոխարեն այլընտրանքային բիզնեսների և տնտեսական գործունեության ոլորտների զարգացումը, օրինակ՝ խելացի գյուղատնտեսությունը, տեղեկատվական տեխնոլոգիաները, զբոսաշրջությունը։
Շիրակի մարզ
Գերակա խնդիր 1։
1988թ-ի Սպիտակի երկրաշարժից հետո Շիրակի մարզում, հատկապես Գյումրիում, շատ մարդիկ զրկվեցին տներից, և վերաբնակեցվեցին ժամանակավոր կացարաններում ՝ “դոմիկներում”։ Երկրաշարժից 34 տարի հետո դեռ կա ժամանակավոր տնակներում բնակվող 3600 մարդ, որից 2800-ը՝ Գյումրիում, մնացածը՝ Շիրակի մարզի տարբեր համայնքներում։ Չնայած մասնավոր և պետական տարբեր ծրագրերի՝ անօթևանների հարցը դեռ վերջնական լուծված չէ։ Ծայրահեղ աղքատության մեջ ապրող մարդիկ անպաշտպան են։
Ռազմավարական նպատակ 1:
- Կառուցել կամ վերակառուցել Գյումրու ոչ կենտորանակ հատվածներում շենքեր և տրամադրել դրանք տնակներում ապրող մարդկանց։Կամ ֆինանսապես փոխհատուցե տնակներում ապրող մարդկանց բավարար գումարով, որ կարողանան բնակարան կամ տուն գնել։
Գերակա խնդիր 2:
Գյումրիի Շիրակ օդանավակայանը գործում է 1961 թվականից և իր ցուցանիշներով երկրորդն է Հայաստանի Հանրապետությունում։ Օդանավակայանը գտնվում է Գյումրու քաղաքից 5 կմ և Երևանից 120 հեռավորության վրա:
Օդանավակայանից ներկայումս ընդամենը մի քանի չվերթ է իրականացվում՝ մասնավորապես դեպի Ռուսաստան։
Ռազմավարական նպատակ 2:
- Զարգացնել Գյումրիի օդանավակայանի մասնագիտական և տեխնիկական կարողությունները, ստանալ միջազգային սերտիֆիկատ և ավելացնել չվերթներ դեպի Վրաստան, Իրան, Թուրքիա,Սիրիա, Իսրայել։ Սա մեծ քայլ կլինի տուրիզմի զարգացման համար։
Գերակա խնդիր 3: Մարզի բնակավայրերում կոյուղու կեղտաջրերի մաքրման կայանները գտնվում են վատ վիճակում կամ բացակայում են։
Ռազմավարական նպատակ 3։
- Ստեղծել կեղտաջրերի հեռացման համակարգ և և մաքրման կայաններ մայրաքաղաք Գյումրիի հեռու թաղամասերի և մարզի գյուղական բնակավայրերի համար։